dinsdag 25 september 2012

Anders verder.. ook in een dorp?!!


Missionair in een dorp?
Missionair is het toverwoord.. wie missionair is, blijft.. dat lijkt het adagio voor de kerk.
René de Reuver beschrijftin zijn boek ‘Anders verder’ missionair kerk-zijn in de stad Den Haag, en in het dorp Zeewolde. Maar een dorp van maar 3000 inwoners, een ‘echt’ dorp, hoe werkt het daar? Is daar ook dynamiek; gaat de kerk daar ook anders verder? Heeft de kerk daar ook te maken met de ‘adaptive challenge’ waar Robert Doornebal het in zijn proefschrift over heeft?  Is in het dorp behoefte aan een missionaire kerk 2.0 en een predikant 2.0 of blijft daar alles bij het oude?
Onder een missionaire kerk versta ik hier: een kerk die zoekt naar haar betekenis vanuit een minderheidssituatie, dus in een samenleving waarin geloven niet vanzelfsprekend is. Een kerk die niet genoeg heeft aan zichzelf, maar zich bewust is van de veranderingen in de maatschappij en probeert temidden daarvan verstaanbaar te zijn. Een kerk die een boodschap heeft aan samenleving in verandering, een geseculariseerde samenleving.
Missionaire studies richten zich meestal op steden. Daar is de ontkerkelijking het grootst, en daar wordt gezocht naar nieuwe mogelijkheden. Gaat het in de dorpen allemaal nog wel goed en vanzelf? Of gebeuren er daar verrassende dingen gebeuren waar je wat van zou kunnen leren?
luchtfoto van Cothen, door Dirk-Jan Kraan
Casus Cothen 
Cothen is een dorp aan de Krommerijn, deel van de gemeente Wijk bij Duurstede. Het ligt ingeklemd tussen rivierdijken, stiltegebieden en fruitboomgaarden en binnen een half uur kun je in de stad Utrecht zijn. De bevolking is van oudsher homogeen; er woonden na de oorlog vooral loonarbeiders. Inmiddels is er van alles veranderd door de uitbreiding van het dorp, en door import van bewoners van allerlei herkomst en opleidingsnivo. Cothen verandert van een gesloten plattelandsdorp naar een opener dorp. Het is deel geworden van de gemeente Wijk bij Duurstede, een stadje dat veel explosiever gegroeid is. Cothen is in vergelijking dorps, maar ook in verandering.
Het dorp blijft ondanks de groei een redelijk overzichtelijk netwerk. Nieuwkomers -die vaak bewust kiezen voor het leven in een dorp- kunnen een plek vinden het dorpsleven (scholen, voetbal- en handbalclub, ouderenorganisatie, muziekvereniging, 2 kerken).
De kerk (protestant en katholiek) is een van de spelers in het dorp. Wie in het dorp is opgegroeid blijft er graag komen, al is het misschien maar af en toe. Wie nieuw is in het dorp kan er nieuwe contacten leggen. Daarmee lijkt de kerk in het dorp het gemakkelijker te hebben dan in de stad.
De oudsher hervormde gemeente (nu protestants), heeft het karakter van een volkskerk, van en voor het dorp. Tegelijk, de protestanten zijn altijd een kleine minderheid geweest in een overwegend katholiek dorp. Men is dus gewend om marginaal te zijn, hoewel de gemeente een bescheiden groei heeft doorgemaakt. De gemeente heeft meer dan 20 jaar geleden ommezwaai gemaakt, door het beroepen van een vrouwelijke predikant na decennia lang gewerkt te hebben met een bijstand in het pastoraat van 65 tot 70 jaar.
Deze dorpsgemeente heeft een volkskerk-karakter en is van nature ‘inclusief’. Meer of minder betrokken gemeenteleden, iedereen is welkom.
Naast het traditionele  volkskerkkarakter is er binnen de gemeente meer en meer gewerkt aan bewustere betrokkenheid, door het starten van gespreksgroepen, het organiseren van diensten rond allerlei thema’s, avondgebeden. Er is een actieve kern, en de kerkdiensten vormen het hart.

secularisatie... 
Maar het wordt er de laatste jaren niet gemakkelijker op. De kern is kwetsbaarder geworden; betrokkenheid bij de kerk is minder vanzelfsprekend geworden, de kerkgang is geen regel meer en het wordt steeds moeilijker om ambtsdragers te vinden. Secularisatie is het dorp binnengedruppeld, en slaat misschien wel extra hard toe in een dorp waar kerkelijkheid eerder traditioneel bepaald dan een bewuste keus was.
Het dorp verandert, de kerk verandert. 
Een missionaire kerk 2.0 is een kerk die zich aan past aan een veranderende context, die daar een boodschap aan heeft. Hoe gebeurt dat in Cothen?

Inclusief gemeente-zijn en een nieuw netwerk
Deze gemeente wil inclusief zijn (een concept van René de Reuver in Anders verder), dus niet exclusief bestemd voor insiders. Deze gemeente wil beschikbaar zijn voor wie behoefte aan wat de kerk te bieden heeft, bijvoorbeeld op kruispunten van het leven, bij doop, huwelijk, rouw. Deze gemeente wil aansluiten bij thema’s die in het dorp spelen, en dorpsbreed meeleven met wie iets ingrijpends meemaakt.
Er is een hechte gemeenschap die die zich inzet voor het voortbestaan van de kerk. De zondagmorgen viering is voor hen het kloppend hart van het gemeenteleven. In de vieringen wordt steeds weer aansluiting gezocht bij het dagelijks leven (ziekenzondag, de overstap naar de middelbare school, werk en oogst), en daarbij worden dorpsbewoners ook uitgenodigd. Het meest actief gebeurt dat bij de gedachtenisdienst. Het is is in een dorp relatief eenvoudig om te weten van hoogte en dieptepunten en mee te leven. Dat beperkt zich niet tot gemeenteleden.

Er is nog een ander spoor. De gemeente wil er ook zijn voor wie de drempel van de kerk niet zo gemakkelijk nemen kan of niet op zoek is naar een gemeenschap op zondagmorgen. In de afgelopen jaren is gaandeweg een netwerk voor ‘zinzoekers’ ontstaan. Een netwerk waar mensen elkaar op doordeweekse momenten ontmoeten om vragen te delen, stilte te zoeken, of inspiratie op te doen op een virtuele ontmoetingsplek.
Dit netwerk lijkt met name hoger opgeleide import aan te spreken. Omdat deze groep binnen het dorp niet zo groot is wordt dit netwerk in samenwerking met de gemeente in Wijk bij Duurstede opgezet. Er ontstaat zo een netwerk dat deels virtueel is, maar zijn basis houdt in het dorp en het stadje ernaast. Het is nieuwe vorm van kerk-zijn die niet vanzelf past in de traditionele geloofsbeleving. Maar het overzichtelijke netwerk van het dorp, waarin ook nieuwkomers zichtbaar zijn biedt er wel aanknopingspunten voor. Het is gemakkelijk om zinzoekers te lokaliseren, op te zoeken, te benaderen, uit te nodigen.
Een volgende stap is om het gegroeide netwerk een naam (ZIN) te geven en nadrukkelijker te presenteren. Verbonden met 2 kerkelijke gemeentes, krijgt het ook een eigen gezicht, een look die toegankelijkheid voor buitenstaanders vergroten moet. Het netwerk krijgt daarmee de vorm van een pioniersplek, een plek waar geëxperimenteerd wordt met nieuwe gemeenschapsvorming.

Een contrasterende gemeenschap?
Wat wordt er nu gevraagd van een kerk 2.0, een missionaire kerk in een minderheidspositie gevraagd? De diverse manifesten van de laatste maanden laten eenzelfde geluid horen als James Kennedy (Stad op een berg, 149) die pleit voor de kerk als contrasterende gemeenschap. Zo’n gemeenschap is  hecht, kent discipline en een christelijke levensstijl.
Voldoet de Cothense kerk hier aan? Deze gemeente is een hechte gemeenschap en straalt dat ook heel duidelijk uit. Ze is betrokken bij het wel en wee in het dorp, dat is haar kracht.
Maar door het volkskerkkarakter is veel minder duidelijk wat een christelijke levensstijl is. Men is niet gewend om te praten over geloven, en houdt niet zo van grote woorden. Zou dat zou het zwakke punt zijn van deze dorpsgemeente, dat ze zich niet voldoende onderscheidt en profileert als christelijke gemeente?
In de nieuwe ontstane netwerk is het zoeken naar een christelijke levensstijl wel een thema, op een niet-normatieve manier. Vragen die gesteld worden zijn: wat inspireert je dagelijks, hoe vind je balans, hoe maak je keuzes in je werk en wat zegt de Bijbel je daarbij?


Relevantie, reconstructie, revisie
De gemeente kiest ervoor om relevant te zijn binnen de traditionele vormen (met name de kerkdiensten), en haar boodschap zoveel mogelijk te verbinden met de actualiteit.
Tegelijk is er een beweging gaande waarbij er voorzichtig nieuwe vormen ontstaan, waarbij vragen opkomen over het wezen van ‘de kerk’: wat is de kern van kerk-zijn, waar liggen de grenzen van de kerk, wie zijn ‘wij’ eigenlijk en wie horen erbij?
Er groeit voorzichtig de overtuiging dat kerk daar is daar waar het gesprek gevoerd wordt. Mensen hoeven niet de kerk binnengehaald of teruggewonnen, de kerk beweegt zelf naar die plekken toe. Er is een toenemende groep gemeenteleden die de waarde ziet van aanwezigheid op facebook, aan het verspreiden van inspiratie via het internet (er is een brede groep die meedoet met de dagelijkse mail-met-inspiratie in de 40dagentijd), aan het organiseren van gesprekken door de weeks over geloof en dagelijks leven. Maar gemeenschap is het duidelijkst zichtbaar rond zondagmorgen. Nieuwe gemeenschap is veel diffuser.
Dus ja, de kerk in een dorp is ook dynamisch. Er verandert veel, de basis is kwetsbaarder geworden, de kerk minder vanzelfsprekend maar er zijn ook mogelijkheden in een overzichtelijke samenleving waarin de kerk één van de organisaties is die het dorp maakt tot wat het is.
In de terminologie van Doornebal is de Cothense protestantse kerk relevant, reconstructief en revisionistisch tegelijk. Ze vult oude vormen in met een boodschap gericht op nu, ze zoekt nieuwe vormen en ze zet vraagtekens bij wat kerk nu eigenlijk is. Er wordt op verschillende borden tegelijk geschaakt. 


dankdag; relevante thema's in de kerkdienst
Waren dankdag en biddag voor gewas en arbeid een tijdje in het vergeetboek geraakt, in deze gemeente is het aan een revival begonnen. Het is een prachtig moment om het concrete leven de kerk in te halen. Op een dankdag brachten gemeenteleden de oogst van hun tuinen mee (en een konijn) en stalde die uit in de kerk. De aanblik maakte iedereen dankbaar. Voor een andere dankdag werd gemeenteleden gevraagd een foto van henzelf  op hun werkplek te maken. De foto's kwamen in de kerk te hangen; het werkende leven werd zo binnengebracht.

ziekenzondag, kerk-zijn in het dorp 

Rond nationale ziekendag ontstaan nieuwe activiteiten. Er worden bloemen meegebracht naar de kerk en gebracht bij zieken in het dorp. Dit jaar was er op zaterdag voorafgaand een wandeling uitgezet door het dorp langs gedichten (en monumenten, waaronder de kerken van het dorp - het was ook monumentendag) met het thema 'ziekte'. 

ZINspiratie, een nieuw netwerk
In de 40dagentijd ontvangt een groeiende groep mensen elke dag een e-mail met inspiratie. Het gaat om gemeenteleden, dorpelingen van allerlei achtergrond, mensen uit het naburige stadje en iedereen die de mails krijgt doorgestuurd en wil aanhaken. Uit dit 40dagenproject is een netwerk gegroeid waarin elke zondag ZINspiratie verspreid wordt. Het gaat om gedichten, filmpjes, liedjes en teksten die tot nadenken stemmen.

Leiding geven
En wat is de rol van de kerkenraad – ondersteunt die dit tweesporenbeleid? Of  misschien zijn het nog wel veel meer sporen, omdat de bevolking van het dorp bestaat uit verschillende mentality-mileus. De ene groep heeft meer behoefte aan belonging en de andere aan reflectie op levenskeuzes en levensstijl, een deel zoekt gemeenschap en anderen hebben helemaal geen behoefte aan het horen bij een groep. Durft de kerkenraad zijn nek uit te steken en de gemeente mee te  nemen op de weg van verandering?
Biedt de gemeente de ruimte om naast de traditionele gemeenschap ook een vluchtiger vorm van netwerk-gemeenschap te huisvesten en daarin te investeren? 
Hoe vindt dit veranderingsproces plaats, of: wie geeft er leiding aan en hoe?
Het gebrek aan animo om ambtsdrager te worden en daarmee een kleiner wordende kerkenraad heeft ertoe geleid, dat het principe van gespreide verantwoordelijkheid meer nadruk heeft gekregen. De gemeente kiest nu bewust om een netwerk te zijn van groepen die relatief zelfstandig werken. De kerkenraad houdt de grote lijnen en de samenhang in het oog en denkt na over visie. Daarmee is de rol van de kerkenraad aan het veranderen. Bij de doeners-mentaliteit van het gemiddelde gemeentelid past het beter om praktische verantwoordelijkheid op zich te nemen dan om verantwoordelijkheid te nemen voor het geheel, en om de leiding te nemen in het formuleren van een visie voor de gemeente.

En de predikant..?
De rol van de predikant is van oudsher groot in deze dorpsgemeente. Maar wat wordt er in een dorp en gemeente in verandering verwacht van een predikant? Is er behoefte aan een dominee 2.0?
Wat is het profiel van een missionaire dorpsdominee? Kan zij predikant zijn voor de verschillende groepen in het dorp? Voor hen die hechten aan de kerkdienst (al kunnen ze het daarbij goed hebben dat er van tijd tot tijd geexperimenteerd wordt in de dienst)? En voor hen die buiten de muren van de kerk op zoek zijn en daarbij – misschien – open staan voor meeleven vanuit de kerk of haar de inbreng in het nadenken over levensvragen?

In het algemeen, en ook bij predikanten, is authenticiteit steeds belangrijker. De dominee is nog wel ‘anders’ maar kan weinig gezag meer ontlenen aan haar rol.  Het ambt wordt gedragen door een persoon die zich als mede-dorpeling laat zien. Een dorp geeft de mogelijkheid om persoon, ambt en rol op natuurlijke manier te integreren. Langs de lijn van het voetbalveld en tussen de schappen van de buurtsuper lopen de privé-persoon en het ambt in elkaar over. Daar kan de predikant laten zien dat ze midden in het leven staat, levensvragen deelt, betrokken is. Facebook speelt daarin een groeiende rol. Er zijn velen actief op Facebook en het is vrij gemakkelijk om daar contacten te onderhouden of te leggen met dorpsgenoten die je al een beetje kent (van school, sport, straat). Facebook helpt om aandacht te geven aan wat mensen meemaken (‘vind ik leuk’) en te delen wat je als gelovige en kerkelijke betrokkene aan het hart gaat. 

Tussen haakjes: de RK kerk zit midden in een tegengestelde beweging, waar de pastores boven-locaal gaan werken en de pastor niet meer zichtbaar is in het dorp. In de RK kerk wordt gekozen voor het werken in teams, om zo de vrijwilligers in de locale geloofsgemeenschappen op specifieke terreinen te kunnen ondersteunen.

Het overzichtelijke netwerk van het dorp biedt de predikant mogelijkheden om op nieuwe manieren zichtbaar te zijn en contact te leggen. 

literatuur:
René de Reuver ‘Anders verder’
Wim Beekman onderzoek naar kerkenraad light
Robert Doornebal 'Crossroads'
James Kennedy 'Een licht op de berg'
Manifest Dominee 2.0


Geen opmerkingen:

Een reactie posten