Zondagmiddag, de Dam, klimaatmars. Claudia de Breij zingt ‘zing vecht lach huil bid werk… ‘. In de stromende regen zingen ook de jongeren van Dwars, de jongeren organisatie van Groen Links hard mee. Bidden deden we eerder; niet op de Dam, maar in de kerk, binnen in de Dominicus, met allemaal mensen in regenpakken, gekleed voor de mars. De protestantse scriba bad om een zegen. De bisschop las voor uit de encycliek Laudato Si. De kerken spraken zo voluit hun steun uit voor deze demonstratie voor het klimaat. De kerkgangers gingen met spandoeken ‘met heel je hart’ (en ziel) mee in de stoet. En Kyrie eleisson was er te lezen. Ook een gebed.. De kerkgangers gingen op in de stoet.
Als de kerk spreekt, dan wordt er gebeden. De kerk spreekt zich uit voor het klimaat, maar vanzelfsprekend is dat niet. Daar is binnen de kerk best discussie over.
We zijn van verschillende politieke kleur – ons geloof brengt ons tot verschillende keuzes. Daarnaast is er binnen de kerk een neiging om geloven tot het privé terrein te beperken, om het vooral over persoonlijke te hebben, en niet over het maatschappelijke, de economie, de politiek. Toch lijkt er verandering zichtbaar – de kerk komt in actie voor het klimaat, De protestantse kerk sprak zich duidelijk uit over het kinderpardon – er werd kerkasiel georganiseerd voor de familie Tamrazyan in Den Haag. Daar maakte de RK kerk overigens een andere keus. Zij kozen voor stille diplomatie, achter de schermen. De Prot kerk gebruikte daarnaast het publieke, zichtbare middel van het kerkasiel.
En dan was er nog de Nashville verklaring. Ook daar voelde de kerkleiding van de Protestantse kerk zich geroepen een duidelijke uitspraak te doen, om de lhbt gemeenschap niet in de kou te laten staan.
De betrouwbaarheid van kerk is gebaat bij je helder en hardop uitspreken voor inclusiviteit. En juist als het om relaties en seksualiteit gaat, waar de kerk zo vaak met een opgeheven vinger gestaan heeft, oordelend mensenlevens.
Er is wel een terechte vraag te stellen: wat maakt de een kerk zich wel over het ene onderwerp uitspreekt, en over een ander niet? Waarom zou een kerk zich wel uitspreken over het klimaat, maar niet over waarde van mantelzorg en vrijwilligerswerk of over toenemende tweedeling en armoede?’ Een terechte vraag. Voegt de kerk zich in wat aandient, om ook mee te doen? Of lenen sommige thema’s zich echt voor de kerk? En zijn dat misschien juist impopulaire thema’s, die niet op de agenda komen? Thema’s waarmee je als kerk niet echt kunt ‘scoren’? Er is iets voor te zeggen, om als kerken aan te sluiten bij wat er speelt. Als kerk middenin de samenleving moet je daar niet buiten blijven. Besluiten om actuele thema’s te laten liggen, dat is een keuze. Een keuze waardoor je je niet verhoudt met wat er speelt, waardoor de relevantie van geloven van hier en nu niet erg duidelijk
wordt. Maar als je meedoet, hoe doe je dat dan? Roept de kerk mee met het debat, of is het een andere stem, met een ander karakter? Een stem die stiller klinkt, een tegenstem tegen een steeds luidere discussie, op hoge toon gevoerd? Ik zou hier willen pleiten voor ‘onderscheiding’ zoals de Jezuïeten dat kennen – een proces van afwegen, proeven, wat er op dit moment gevraagd wordt, wat van God is in alle dingen die op ons af komen. Een proces van onderzoeken van gevoelens, op zoek naar wat Gods stem is in de veelheid. Niet meedrijven op gevoel, koersen op sentiment, maar eerlijk en met aandacht onderzoeken wat in de verschillende gevoelens een goede richting wijzer is. Te midden van de tijdgeest zoeken naar Heilige Geest – dat spanningsveld. Gebed, leren luisteren in de stilte, luisteren naar de Bijbel, speelt daarin een grote rol. Nuchter, dat wel, maar geef aandacht en luister goed. Voor een korte samenvatting van wat ‘onderscheiding’ is verwijs ik naar een
interview met Jos Moons SJ.
Maar zit er wel iemand te wachten op een kerk die spreekt? Er is een geschiedenis waardoor haar gezag juist onder vuur ligt. Mensen hebben zich betutteld gevoeld en onder druk gezet, en er is de donkere geschiedenis van misbruik. Het individu van nu heeft een moeilijke verhouding met gezag. Bovendien is een onze samenleving een democratische, waar beslissingen met de meerderheid van stemmen worden genomen. Daarbij legt de stem van de kerk geen bijzonder gewicht meer in de schaal.. terecht natuurlijk. Een monoloog van de kerk, via eenrichtingsverkeer vertellen hoe de keuzes van mensen er uit moeten zien, dat is niet meer aan de orde. Tegelijk: de kerk is niet één van de vele belanggroeperingen, een club te midden van andere verenigingen op het maatschappelijk middenveld. De kerk heeft een andersoortige stem. Maar als die niet luider klinkt dan de andere, hoe klinkt die dan wel? En hoe kom je tot een dialoog?
In onze samenleving is de beduchtheid om te spreken vanuit een geloofsovertuiging best groot. Er is al heel snel het beeld dat je met beroep op God, de autoriteit van een godsdienst of een religieuze groep of instituut een ander overrulen wil, met een absolute waarheidsclaim. Het is goed te begrijpen dat het verwijzen naar het transcendente ervaren wordt als het beroep op een hogere instantie, en intimiderend kan zijn. Je beroepen op dergelijke autoriteit, op gezag, dat is voor het individu van nu snel reden om het gesprek te staken.
We moeten heel duidelijk zijn, als we spreken, dat we niet menen de waarheid in pacht te hebben. Het luistert nauw.
Als we spreken vanuit onze ziel, vanuit geloven, dan leggen we verantwoording af aan een andere orde. Luisterend naar een andere stem, die zich door niemand laat claimen of voor zijn karretje spannen. Iets van buiten je. Waarheid die groter is. Dat is een paradox . Want hoe kun je je stem verheffen in naam van een stem die zich niet claimen laat? Dat moet wel een heel stille stem zijn. Spreekt die stem nog, concreet, heeft die nog een mening? Wat de kerk inbrengt in het gesprek, is een verwijzing een bron, is verlangen dat boven ons uit wijst. Of beter: ik denk dat we ons geroepen mogen voelen om van het opdiepen - van bronnen, van wat ons overstijgt - iets gezamenlijks te maken. Bronruimte vrijhouden, heilige grond, waar gesprekspartners samen op zoek gaan naar wat heilig is, naar God of hoe dat heet. Niet claimend, maar elkaar uitnodigend. Steeds zoekend naar taal die verbinding maakt, die niet exclusief is, zoekend naar elkaar verstaan. Ik denk dat spreken van de kerk zo ruimte maken wordt voor zoeken. Een tegenkracht tegen doordraven in de je eigen vrijheid van meningsuiting – ruimte makend voor wat ons overstijgt.
De kerk spreekt vanuit het perspectief van Aswoensdag, waarbij de mens beseft wie hij is: feilbaar, van stof, staande voor God in staat om om te keren. Christenen hebben in die zin een voorsprong: je weet van te voren dat je zult falen in het doen van het goede. Je kunt het uithouden bij mensen en dingen die kapot gaan. De mens is kwetsbaar en afhankelijk – dat is een erkenning die we in kunnen brengen in het gesprek in onze samenleving. Temidden van maakbaarheid, perfectie, succes en effectiviteit...
Maandenlang was er in een kerkgebouw in Den Haag een kerkdienst gaande, om uitzetting van een gezin met 3 kinderen te voorkomen. Velen die daar kwamen om voor te gaan of mee te bidden hadden hun aarzelingen, bij het inzetten van dit middel, in één concreet geval. Maar tegelijk – wie daar kwam werd geraakt door het kwetsbare ervan. Van het volhouden, biddend, zingend.. niet groots, maar heel klein, lange adem, zonder weten of het iets zou opleveren. Het gebed waar onrecht om vraagt, voortdurend, kreeg daar vorm, 24/7. Oefenen in radicaal afhankelijk van God zijn, in gebed, kreeg daar vorm. Ondertussen werd er onderhandeld, druk uitgeoefend.. maar het gebed ging door zonder van succes of geen succes te weten. Tot er beweging kwam.. tot ieders verbazing.
Keerde het ten goede? Heeft het recht gewonnen toen het kinderpardon werd afgeschaft? Of heeft een politieke partij winst binnengehaald? De kerk weet van falen, van menselijk proberen. Er is schrik als het toch weer gecompliceerder blijkt dan gedacht, maar houdt dan toch vol. Radicaal afhankelijk van de komst van Gods koninkrijk. Onverbeterlijk hoopvol.. Is daar behoefte aan.. gaat het de kerk redden? Kan de kerk ‘weer relevant’ worden? Ik weet het niet.. Gaat het daar om? De kerk geeft toe afhankelijk te zijn van God en van een waarheid die ze niet in bezit heeft. Het zou de kerk moeten bevrijden van spreken, puur om zelf gehoord te worden, of gehoorzaamd. Het draait om een wereld, een koninkrijk, dat nog in de toekomst ligt, bij God verborgen. In dialoog met anderen, biddend, zoekend naar taal die verbindt, zonder de waarheid te claimen. Met heel ons hart.
(deels uitgesproken tijdens het symposium "Tijdgeest en Heilige Geest", zondag 17 maart 2019, Onze Lieve Vrouwe van Altijd Durende Bijstand, Bilthoven)
